Veel scholen worstelen vroeg of laat met de vraag welke ict-middelen er aangeschaft of vervangen moeten gaan worden. Ict is pas effectief als het aansluit bij de visie van de school en bij de manier van werken of lesgeven. In de praktijk worden basisscholen bedolven onder de aanbiedingen van nieuwe ict-middelen. Met vaak beperkte budgetten komt het voor dat er desinvesteringen gedaan worden. Denk aan de aanschaf van laptops of tablets die snel kapot blijken te gaan, niet goed beheerd kunnen worden of waar bepaalde software niet op kan draaien. Los van de afspraken die men maakt over het (uitbestede) beheer van ict-middelen, is de aanschaf van ict in het basisonderwijs vaak aanbodgedreven. Hierdoor sluit ict onvoldoende aan bij de manier van werken oftewel de behoefte van de gebruikers.

Het OIA-model
Het model “van Onderwijsvraag naar Ict-Aanbod”, oftewel het OIA-model,  is een leidraad om mensen bewust te maken voor de noodzakelijk te nemen stappen bij de aanschaf van ict. Hieronder worden de beschreven stappen in het model van boven naar beneden beschreven.

Stap 1: Formuleer een heldere visie op onderwijs

De visie van een school bepaalt de manier van werken of lesgeven. Zo kan een school bijvoorbeeld groepsgericht of meer gepersonaliseerd onderwijs geven. Het hebben van een duidelijke visie is ook een legitimering van de manier van werken, de inrichting van je schoolgebouw, de inzet van je personeel en uiteindelijk ook de inzet van ict. Het doel heiligt immers de middelen. Uiteindelijk moet je bij iedere Why-vraag, later in het proces, bij de geformuleerde visie uit kunnen komen.

Stap 2: Beschrijf je manier van werken en bekijk welke vaardigheden aanwezig zijn

Als een school geen duidelijke manier van werken heeft afgesproken of processen niet of onvoldoende heeft beschreven, dan is het ook lastig om ict effectief in te zetten. Ict is juist ontworpen om een bepaalde manier van werken te ondersteunen. Als dit niet meegenomen wordt in het keuzeproces, dan werkt ict averechts: Het gebruik van het ict-middel dwingt een manier van werken af die niet past bij school of indruist tegen bepaalde opvattingen.

Daarnaast is het van groot belang dat leerkrachten in staat zijn om het onderwijs te verzorgen conform de visie van de school. Dit vergt de nodige competenties . Ook de inzet van ict hierbij vraagt om een basisniveau aan ict-vaardigheden. Vaak wordt er bij de aanschaf van ict-middelen geen of onvoldoende scholing of begeleiding ingekocht. Dit zijn echter twee cruciale factoren voor het al dan niet bereiken van het gewenste resultaat.

Tenslotte is het van belang om in deze stap duidelijk onderscheid te maken in primaire en secundaire processen. Met name in de secundaire of onderwijsondersteunende processen zit vaak veel gemeenschappelijkheid tussen scholen. Waarom zou je op dit vlak niet gezamenlijk inkopen binnen je schoolbestuur of zelfs bovenbestuurlijk?

[x_image type=”none” float=”none” src=”https://www.o21.nu/wp-content/uploads/2017/01/OIA-model.png” info=”none” info_place=”top” info_trigger=”hover”]

Stap 3: Bepaal de informatiebehoefte

Scholen vinden het regelmatig moeilijk om voldoende duidelijk aan te geven wat ze nodig hebben van ict-leveranciers. Vaak wordt er ict besteld op basis van technische specificaties en niet op basis van gewenste functionaliteiten:  welke functionaliteiten heeft de school nodig om het onderwijs dat men voorstaat optimaal uit te kunnen voeren?

Scholen zijn ook niet altijd op de hoogte van de mogelijke nieuwe functionaliteiten. De ontwikkelingen gaan snel en van een schoolleider kan niet gevraagd worden om up-to-date kennis te hebben van deze ontwikkelingen. Daarom is het van belang om je als schoolleider door goede adviseurs met kennis van zaken te laten informeren, zodat je weet wat de school nodig heeft en wat er aan aanbod beschikbaar is.

Let wel, in deze stap gaat het dus nog niet om het device dat je wilt gebruiken, maar de informatie of functionaliteiten (software) die je nodig hebt om je werk goed uit te kunnen voeren.

Stap 4: Bepaal het type device

Pas als voldoende duidelijk is wat je middels een device wilt ontsluiten en hoe je een device wilt inzetten binnen je onderwijs, kun je een keuze maken voor een type device. De hoofdkeuzes zijn beperkt: er kan gekozen worden tussen een laptop, tablet een desktop of een combi van twee van de drie. Binnen de keuze voor bijvoorbeeld een tablet dient er gekozen te worden voor het device dat de opties die de school zoekt, zo goed mogelijk kan realiseren.

In deze stap dient men niet alleen na te denken over het gebruik, maar ook over het beheer en de visie op ict. Ook dit stelt namelijk eisen aan het type device dat ingekocht moet worden. Hoe snel moet het devices bijvoorbeeld weer beschikbaar zijn, als deze niet meer werkt of kwijt is geraakt? Aan welke beveiligingseisen moet het devices voldoen? En werkt de school of het bestuur met Microsoft (Office 365/Sharepoint) of met Google (Apps for Education)?

Naast schaalvoordelen, zijn dit ook redenen om gezamenlijk als scholen in te kopen, omdat afzonderlijke scholen vaak de ict-kennis (en visie op ict) ontberen om hier goede afwegingen in te maken. Te vaak wordt er (alleen) vertrouwd op de externe ict-beheerder die echter ook de leverancier van de hardware is.

Het centraal organiseren van ict-regie en inkoop kan vele euro’s besparen.

Stap 5 Zorg dat de nutsvoorzieningen op orde zijn

Dit wordt veelal veroorzaakt omdat bij de aanschaf van ict-middelen niet gekeken wordt naar samenhangende onderdelen, zoals het (wifi)netwerk en de internetverbinding. Het betreft zaken “onder de motorkap” waar je je als school niet mee bezig wilt houden. Toch zijn dit – evenals een goed gas-, water- en elektriciteitsnetwerk– noodzakelijke randvoorwaarden voor het kunnen verzorgen van je onderwijs.

Tot slot
De oplettende lezer kan in het model een grote verwantschap ontdekken met het 4-in-balans model van Kennisnet. De vier onderdelen: Visie, Deskundigheid, Inhoud en toepassingen en Infrastructuur zijn op een andere manier benoemd en gerangschikt. Je zou het OIA-model kunnen zien als een verdere operationalisering van dit model. Kennisnet heeft zelf al een toevoeging gedaan op het model als het gaat om Leiderschap. Dit onderdeel is inderdaad cruciaal, om de visie uiteindelijk door te kunnen vertalen naar de werkvloer.

Tonny Plas