In de O21 nieuwsbrieven besteden we de komende maanden expliciet aandacht aan acht 21e eeuwse vaardigheden. In deze nieuwsbrief aandacht voor de 21e eeuwse vaardigheid ‘creativiteit’.

Definities van creatief denken

De 21^e eeuwse vaardigheid ‘creativiteit’ is in de bestaande leermethodes onderbelicht en wekt als term ook de nodige verwarring op. In de praktijk merk ik dat veel leerkrachten creativiteit koppelen aan de creatieve vakken uit het curriculum, zoals handvaardigheid of muziek. Alhoewel er zeker de nodige raakvlakken zijn, is dit niet de kern van de vaardigheid die hier bedoeld wordt.

Creëren betekent letterlijk iets scheppen, iets voortbrengen, iets doen ontstaan. Zo bezien is dit een vaardigheid van alle tijden. Zonder creativiteit en scheppend vermogen zou de wereld van vandaag er heel anders uitzien. Toch wordt er in de 21^e eeuw een extra beroep op onze creativiteit gedaan. De 21^e eeuwse vaardigheid creativiteit of creatief denken gaat met name over de vaardigheid om nieuwe ideeën te kunnen bedenken en uit te werken.

Wanneer toon je creativiteit?

Creativiteit zien we overal om ons heen. Zonder creativiteit zou je als persoon of als maatschappij nooit een stap voorwaarts kunnen zetten of een moeilijk probleem kunnen oplossen. Dat laat overigens direct zien dat de vaardigheid creativiteit overlapt met een andere skill, namelijk probleemoplossend vermogen. Een persoon of een groep toont creativiteit wanneer een nieuw concept of object gemaakt wordt, of wanneer een originele oplossing voor een probleem wordt gevonden. Creativiteit is meestal geen individueel proces. Het bouwt in ieder geval vaak voort op wat anderen al bedacht of gemaakt hebben.

Ken Robinson definieert creativiteit als het proces waarbij je originele ideeën ontwikkelt die waarde hebben. Het woord ‘waarde’ verwijst dan natuurlijk naar het oplossen van een probleem of het voorzien in een behoefte. Dick van der Wateren voegt aan deze definitie het volgende toe: het vermogen op een vraag meerdere antwoorden te bedenken, of meerdere oplossingen voor een probleem. (artikel)

Rol van de leraar

Het is van belang dat leerlingen leren proactief te handelen. Om creativiteit door te ontwikkelen, is het belangrijk de nieuwsgierige houding van leerlingen in het onderwijs te stimuleren. Door vragen te stellen, kunnen leerlingen nieuwe verbanden leggen en kennis ontwikkelen, die ze tot nieuwe inzichten brengt.  Een goede leraar moedigt leerlingen aan hun verbeeldingskracht te gebruiken om nieuwe ideeën en producten te bedenken en te ontwerpen. Hij stimuleert leerlingen om buiten de gebaande paden te denken. Leerlingen die deze vaardigheid goed onder de knie krijgen, durven later ook risico’s te nemen en leren om te gaan met tegenslagen. Deze leerlingen zien het maken van een fout als iets waarvan ze kunnen leren. Ze leren wat ze moeten doen als ze in eerste instantie niet weten wat ze moeten doen.

Creativiteit en de huidige leermiddelen

Het SLO onderzocht een selectie van leermiddelen voor het PO en VO. Daaruit concludeerde zij dat 21^e eeuwse vaardigheden over het algemeen weinig expliciet voorkomen. Voor creativiteit en probleemoplossend vermogen is veruit de minste aandacht in de reguliere methodes. Hier ligt dus nog een grote taak voor zowel de teams op scholen, als de uitgeverijen van digitaal lesmateriaal en folio.

Creativiteit en ict

Wijnand Gijzen heeft in de publicatie ‘differentiëren met digitale leermiddelen’ (2015) een onderscheid gemaakt tussen vier soorten digitale leermiddelen, te weten: software met een a) didactische- b) encyclopedische-  c) creatieve en d) communicatieve functie. De eerste categorie software voegt in mijn observatie op dit moment nog weinig toe aan het verder ontwikkelen van deze vaardigheid. De meeste software heeft een hoog ‘practice and drill’ gehalte en stimuleert de creativiteit niet of nauwelijks. Een uitzondering hierop is de recent ontwikkelde leeromgeving ‘Mijn Talent’ van Thieme Meulenhoff. Leerlingen werken daarmee aan vakoverstijgende projecten volgens onderzoekend of ontwerpend leren, uitgaande van een grote, prikkelende vraag. Los van de didactische software en folio kan ict vanzelfsprekend een belangrijke ondersteunende rol spelen bij de ontwikkeling van creativiteit, bijvoorbeeld bij het vinden van informatie (encyclopedische functie) en het creëren van (digitale) oplossingen en producten. Bij software met een creatieve functie kun je denken aan applicaties als Prezi, Mindmeister en foto- en videobewerkingsprogramma’s.

Daan Roosegaarde

Iemand die deze vaardigheid bij uitstek bezit, is Daan Roosegaarde. In 2013 vertelde hij in Zomergasten over zijn passie en zijn kijk op de wereld. Hij beschrijft zichzelf als Artist & Innovator. Bekende projecten van hem zijn het Smog free project in Rotterdam, de Smart Highway in Brabant en de Sensor Valley in Assen. In het 1 minuut durende filmpje ‘One minute wonder: Daan Roosegaarde’ laat hij zien dat hij de beide katalysatoren die 21^e eeuwse vaardigheden specifiek 21^e eeuws maken optimaal benut: de steeds sneller gaande technologische ontwikkelingen en de flexibilisering van onze maatschappij spelen een voorname rol in zijn leven.

Wat zou het geweldig zijn als leerkrachten zich realiseerden dat er zich onder hun leerlingen een potentiële Daan Roosegaarde bevindt die maximaal uitgedaagd wil worden en zijn of haar nieuwsgierigheid en creativiteit tot het uiterste wil door ontwikkelen. Daarvoor is het nodig hen te prikkelen en te faciliteren. En ook als er geen Daan Roosegaarde in je groep zit: creativiteit ontwikkelen is een recht voor ieder kind.

Ook een timmerman of schoonmaker kan slimmigheden verzinnen om de kwaliteit van zijn werk op een creatieve manier te verbeteren. Ook zij hebben er recht op dat wij hen hierin prikkelen en daar waar mogelijk faciliteren.

Volgende keer: Probleemoplossend vermogen

Henk van de Hoef